Geleneksel El Sanatları

YORGANCILIK

Kilis'te yorgancılık sanatı, başlı başına bir geçim kaynağını oluşturmaktadır. Ancak teknolojinin gelişiminden o da payını alarak elle yapılan, göz nuru dökülerek üretilen yorganların yerini fabrikasyon yorganlar almıştır.

Çeşitli renk ve desenlerden oluşan yorganlar , saten kumaş üzerine iğne yardımıyla işlenir. Yorganın alt kısmını oluşturan ve genellikle beyaz olan kumaş patiskadır ve buna astar denir. Astarla yorganın üstünü oluşturan saten kumaş arasına pamuk, yün veya elyaf yerleştirilir. Satenle aynı renkte olan naylon ipliklerin iğne yardımıyla satenin üzerinde başlayan gezintisi ile yorgan motifi oluşturulur.

Ev arasında bayanlar tarafından yapılan geleneksel ev yorgancılığı; yerini, günümüzde genellikle çalışanlarının erkek olduğu işyerlerine bırakmıştır. Hünerli erkek ellerinden çıkan yorgan motiflerini de tıpkı nakışlarda olduğu gibi tabii motifler (karanfil, gül, sarmaşık, salkım, zeytindalı, kuş, şahmaran ve kelebek ... vb.) oluşturur.

Sağlıklı, kullanışlı ve ekonomik olması nedeniyle ısrarla, fabrikasyon yorganların yerine tercih edilen el yapımı yorganların, Kilis ekonomisine yaptığı katkı tartışılmaz bir gerçektir. Bu yorganlar, üreticiler tarafından yurdumuzun dört tarafına pazarlandığı gibi yurt dışına da ihraç edilmektedir. Günümüzde yorgancılık sektörü kooperatifleşerek üretimlerini sürdürmektedir.

YEMENİCİLİK

Kilis’te yaşayan geleneksel el sanatlarından biri de yemeniciliktir. Yemeni, üstü yumuşak deri, tabanı kalın deri olan ve köşkerler tarafından elde dikilen ökçesiz ayakkabının adıdır. 

Yemeni yapımında farklı hayvanların derisi kullanılır. Yumuşak olan üst yüzü ‘havır’ denilen oğlak derisinden yapılır. Sert olan taban, ‘gön’ yani kalın sığır veya manda derisinden yapılır. Astarda koyun derisi kullanılır. 

NAKIŞ İŞLEMECİLİĞİ

El emeği, göz nuru ile üretilen yemeniler; kaliteli doğal malzemeden yapıldığı için teri çekerek, vücudun elektriğini almaktadır.

Kilis’te nakış işlemeciliğinin geçmişi oldukça eskilere dayanmaktadır. Çiti badem, mercimek, ciğerdeldi, kartopu, cemaliyan, çiniğnesi, kanava iğnesi (kaneviçe) ve sim sırma gibi iğne teknikleri uygulanarak işlenen nakışlar genellikle insan, yaprak, çiçek, meyve motifli ve geometrik desenlidir.

ÇULHACILIK (DOKUMACILIK)

Kilim dokumacılığının yanında ham iplikten bez , aba, maşlah , şal , çarşaf, yastık kılıti... vb. dokunması günümüzde varlığını koruyamamıştır.

SARAÇLIK

Meşinden at arabası koşumları, cüzdan , semer , kürtün, kuburluk , hurç kenarı vb. şeylerin yapıldığı meslek dalıdır.

SEMERCİLİK KÜRTÜNCÜLÜK

Yöreye has bir stilde geliştirilmiş olan semercilik bugün tamamen yok olmuştur. Bir iki kürtüncü kalmıştır ama onlar da yavaş yavaş yok olmaktadır.

HALLAÇLIK

Ellerinde yaylan ve tokmaklarıyla pamuk atarak, pamukların kabartıldığı zanaat dalıdır.

POSTAL VE HAYDACILIK

Kilis yöresine özgü bir stilde dikilen postal, düğmesiz ve koncu haydaya göre kısa olan bir ekinci ayakkabısıydı. Alt kısmı kalın camız derisinden olurdu. Haydanın koncu ise dize kadar uzun, önden çapraz olarak bağlanan, düğmeli, yerel ekinci ve ziraatla uğraşanların giydiği dayanıklı ayakkabısıydı.

KÖŞKERLİK

Eskiden Kilis'te çok sayıda köşker vardı ve yemeni dikerlerdi. Kırmızı, siyah, gülrengi, şeftali renginde boy boy yemeniler yaparlardı. "ulu, orta, ges" diye adlandırdıkları kalıplarda yemeni dikilirdi. Küçük çocuklar için dikilenlere de "kelik" denirdi. Kilis yemenileri yurdun bütün yörelerine gönderilirdi. Bugün daha çok folklorik amaçla üretilmektedir.

NACARLIK VE SABACILIK

Hayvancılık ve tarımda gerekli olan araç ve gereçler ile saban, meses, değnek, sırık, yayık, yemlik, kazma, kürek ve bel sapları vb. gibi araç ve gereçleri yapanlar "Sabancılar Çarşısı" denilen yerde çalışırlardı.

TENEKECİLİK

İdare lambası, fennüs (fanus), resim çerçevesi, kadüs (kova), şapşak, kutu, mangal vb. gereçler ile soba yaparlardı.

KALAYCILIK VE BAKIRCILIK

İşlemeli havanlar, baharat değirmenleri, kazanlar, tepsiler, siniler, çeşitli mutfak gereçleri bakırdan yapılırdı. Bu sanat, turizme yönelik olarak çalışan birkaç kişinin dışında plastik, alüminyum ve çelikten yapılan gereçlerin piyasaya hakim olması nedeniyle varlığını koruyamamıştır.

ARABACILIK

Eskiden Kilis'te Bursa arabaları kadar güzel ve zarif araba ve yaylılar yapılırmış. Günümüzde bu işle uğraşan kalmamıştır.

TABAKLIK (DEBBAĞLIK)

Köşker, postalcı, çizmeci, semerci saraçlara ve koşumculara deri işlerlerdi. Bu iş eskiden ilkel araçlarla yapılırmış. Deriyi işlemek için zırnık ve köpek dışkısından yararlanılırmış.

HELVACILIK

Bir zamanlar Kilis'te helvacılık da yaygınmış. Taa Antep'ten bu mesleği öğrenmek için çıraklar gelirmiş.

HASIRCILIK VE ZEMBİLCİLİK

Katran Cami civarında "Zembilciler Çarşısı" denilen yerde hasırdan gereçler yapılırmış. Bunu yapan zanaatkarların en büyük özelliği gözlerinin görmemesiydi. "Körler Çarşısı" da denilen bu yerde sazdan zembil, ip, şilif vb. şeyler örerlerdi. Bugün bu çarşı yıkılmış olup; hasırcılık ve zembilcilik de tarihe karışmıştır.